In dit artikel betoog ik dat rebellie in veel organisaties ten onrechte wordt gezien als negatieve, verstorende daad. De positieve kracht van rebellen wordt te vaak miskend. Aan rebellie wordt wel op grote schaal lippendienst bewezen. Bijvoorbeeld door de nodige managementgoeroes. Telkens weer blijkt het dan te gaan om knuffelrebellen die naar behoefte aan of uit kunnen worden gezet. Al naar gelang de behoeften van de organisatie. Wat deze organisaties over het hoofd zien in hun pogingen om rebellie te beteugelen, is dat zij het kind met het badwater weggooien. Leidende overtuigingen in de cultuur van deze organisaties maken dat drempels worden opgeworpen voor professioneel handelen. Daarnaast leiden deze overtuigingen de aandacht af van de enige vraag die er voor iedere professional toe doet: Doe ik vanuit mijn maatschappelijke opdracht de goede dingen op de goede manier? Hierdoor worden gemotiveerde professionals ontkracht en lamgeslagen.

Jos van der Horst schreef een boek voor en over de rebellen in non-profitorganisaties die zich niet kunnen vinden in de door de financiers, beleidsmakers, bestuurders en managers van “hun organisatie” prachtig geschetste nieuwe en lonkende toekomstperspectieven. Niet alleen geeft Van der Horst hen een handreiking, hij schaart zich nadrukkelijk aan hun zijde. Want, zoals hij schrijft, “…de kans is groot is dat jij het met jouw kritiek bij het rechte end hebt en de vinger legt op de pijnlijke plek die nog jarenlang zal zorgen voor pijnlijke bijwerkingen of zelfs het volledig mislukken van het ingezette verandertraject…”. We vragen hem naar de redenen van dit boek.

Leugenaar, infiltrant, egoïst, onredelijk, dramatisch, negatief, eigenwijs, rat, geniepig, achterbaks, gedemotiveerd, olifant, dominant, narcist, zeurpiet en klager. Het zijn zomaar wat wederzijdse gevoelens van directie, management en medewerkers in een organisatieverandering. Jos van der Horst doet verslag van een proces.

De longvis staat er om bekend een zomer- of droogteslaap te houden. Bij langdurige droogte graaft deze vis zich in en overleeft in droge rivierbeddingen tot dat de regen weer terugkomt. Dan komen longvissen uit de modder tevoorschijn en worden weer actief.

Begin jaren ’80 van de vorige eeuw gaf ik leiding aan een jongerencentrum in de stad Deventer. De naam van het centrum: ‘de Rebel’. In het boek ‘Rebel met een reden’ beschrijft Jos van der Horst vier archetypen van een rebel in vooral not for profit organisaties. Slaat hij met zijn boek de spijker op de kop?

Nadat ik het boek ‘Rebel met een reden’ van Jos van der Horst had gelezen ben ik met vakantie naar Puglia gegaan. Een wel erg letterlijke invulling van het advies dat van der Horst met zijn boek heeft, nl. ‘om jou te bewegen naar een betere, een leukere plek te gaan.’ Zijn compacte boek is echter geen vakantiereisgids maar een wegwijzer in de complexe wereld van veranderingen in de non-profit sector.

Ik ken Jos vanuit zijn werk bij Gedragswerk, een organisatie die Passend Onderwijs een warm hart toedraagt en onderwijsorganisaties en de mensen die daar in werken enthousiasmeert, op verkeerde benen zet, opschudt en vooral: ze een andere kant op stuurt dan ze vooraf gedacht hadden.

Ze zijn er nog steeds, professionals die de toekomstplannen van bestuurders en managers van “hun” organisatie niet delen en stevig positie kiezen. De rebel met een reden! De betrokkenheid op hun werk gaat vaak ten koste van henzelf, hun gezin en de andere mensen die er voor hen toe doen. En al te vaak komen ze terecht in een situatie waar niemand gelukkig van wordt. Waar de werkdruk te hoog is verdwijnt het zicht op het eigen handelen. En ligt een burn-out op de loer.

Partners dragen hun steentje bij
In mijn artikel ‘De lamgeslagen professional’ betoogde ik dat in nogal wat organisaties sprake is van een cultuur die drempels opwerpt voor professioneel handelen. Drempels die de aandacht afleiden van de enige vraag die er voor iedere professional toe doet: ‘Doe ik vanuit mijn maatschappelijke opdracht de goede dingen op de goede manier?’. Hierdoor worden gemotiveerde professionals uit hun kracht gehaald en lamgeslagen. Dit artikel besluit met de conclusie dat het gevolg van het ontkrachten van professionals een verzwakte organisatie is, die worstelt met haar maatschappelijke functie. Daarmee leg ik de bal bij de bestuurders en managers van deze organisaties. Zij zijn immers degenen die het tij kunnen keren!? Maar dat is te kort door de bocht. De bal ligt in veel situaties ook nog ergens anders.

Eerder publiceerde ik de artikelen ‘De lamgeslagen professional’ en ‘De ontkrachte organisatie’. In het eerste betoogde ik dat in nogal wat organisaties sprake is van een cultuur die drempels opwerpt voor professioneel handelen. In het tweede beschreef ik hoe organisaties daarnaast ook nog last kunnen hebben van externe partijen zoals overheden, financiers en toezichthouders die hen verder verzwakken met wetten, regels, protocollen en procedures. In alle gevallen worden drempels opgeworpen die de aandacht afleiden van de enige vraag die er voor iedere professional en iedere professionele organisatie toe doet: ‘Doe ik vanuit mijn maatschappelijke opdracht de goede dingen op de goede manier? ’.

De afgelopen dagen ben ik ‘ondergedoken’ met 'Rebel met een reden'. Een aansprekende titel van een toegankelijk geschreven boek door Jos van der Horst. Op zijn verzoek schrijf ik hierbij een recensie.

Stel: Je bent al decennia lang een hardwerkende professional in een zorg-, onderwijs- of andere non- profit organisatie. En dan, op een kwade dag, stelt de directie een aantal veranderingen voor die je diep raken, waar je geen enkel vertrouwen in hebt. Hoe ga je daarmee om, welke aanpak kies je om die veranderingen tegen te gaan dan wel ervoor te zorgen dat ze je professie niet beschadigen? Jos van der Horst schreef onlangs de publicatie 'Rebel met een reden', een boek dat de hedendaagse professionele rebel probeert te helpen een positie in te nemen ten aanzien van aanstaande veranderingen. Op zijn verzoek schreef ik een recensie.

Enkele weken terug heb ik met plezier ‘Rebel met een Reden’ van Jos van der Horst gelezen, over Rebelse leven van professionals in het sociale domein. Het boek ligt gemakkelijk in de hand qua formaat en is prettig geschreven. Het nodigt uit om het snel te consumeren en is gemakkelijk overal mee naar toe te nemen. Na lezing ben ik er een poos figuurlijk op aan het kauwen geweest en ik deel graag de nasmaak die het heeft achtergelaten.

Het boek “Rebel met een reden: wanneer je als professional de hakken in het zand zet” van Jos van der Horst leest als een zelfhulp boek voor mensen die vast lopen in organisaties omdat ze het niet eens zijn met de zoveelste verandering waar zij mee te maken krijgen.

DIt boek is met een reden geschreven voor een rebellen met een reden. Jos van der Horst schetst een realistisch scenario. Jezelf veranderen vraagt inspanning, maar een ander of een organisatie veranderen vraagt veel energie en inspanning.