De schrijver presenteert zich als professional, maar zeker ook als ervaringsdeskundige Rebel. Hij weet waar hij het over heeft als het gaat over het reilen en zeilen in organisaties in de (semi)-publieke sector. Organisatiestructuren, hiërarchie, reorganisaties, cultuur(veranderingen), de taal die erbij hoort, de manier waarop collega’s met elkaar omgaan, structuur(wijzigingen): in hoog tempo komt alles langs. Iedereen die in dergelijke omgevingen werkt of heeft gewerkt zal er veel herkenbaars in lezen. Een omgeving waar (over)leven niet vanzelf gaat en idealisme op de proef wordt gesteld.
Ik denk dat lezers zich op de een of andere manier herkennen in het ‘Rebel-schap’, het held-zijn tegen de verdrukking in. Rebel mét een Reden, het tegenovergestelde van de ‘Rebel without a Cause’, de prachtige oude film waarin de nihilistische opstandige Jim Stark (een rol van James Dean) er alles aan doet om vooral maar geen lafaard te zijn.
Met dit mooi gekozen woord/begrip beschrijft Van der Horst wat veel mensen overkomt die als professional tot organisaties in het semipublieke domein toetreden. Je hebt een opleiding gevolgd, idealen bij jezelf ontdekt en door het werknemer-schap krijg je toegang tot een doelgroep die je op basis van je competenties en visie wilt gaan helpen.
De doelgroep, de samenleving en de manier waarop het werk vorm krijgt blijken echter voortdurend in ontwikkeling te zijn. Het werk dat de professional uitvoert gebeurt in organisatie-verband en het bedrijf waar je werkt is het systeem dat het voor hem of haar mogelijk moet maken de idealen (veel meer bestemd voor het ‘echte’ leven dan voor systemen) te verwezenlijken. In onze technocratische samenleving kan dit gemakkelijk vervreemdend werken en het ‘Rebel-schap’ lijkt dan ook een logisch gevolg van de beroepskeuze die is gemaakt op basis van idealen.
Het boek neemt de lezer (de waarschijnlijke Professional-Rebel) aan de hand mee door het leven in dit soort van organisaties. Hij of zij ontdekt hoe het systeem in elkaar zit en wat de posities zijn die men hierin inneemt. Verschillende inzichten worden logisch aangereikt, je gaat snappen hoe dingen werken en welke plek je in het geheel hebt, hoe je je tot het geheel kunt verhouden. Je leert ook inzien wat niet werkt, waar zaken stagneren, waar je de weg en jezelf kunt kwijtraken, waar je met je idealen in de knel kunt komen. Met handige tips en tools krijg je aangereikt hoe je verder kunt komen, weet je wat voor stappen genomen moeten worden om verder te gaan binnen de organisatie, wat je anders moet gaan doen om te kunnen blijven of zelfs hoe (en wanneer) je moet vertrekken.
Eigenlijk biedt het boek een landkaart ten opzichte van een echt gebied. Het maakt de werkelijkheid overzichtelijk en ontkomt derhalve niet aan een soort van vereenvoudiging hiervan. In die zin kan het een uitstekend hulpmiddel zijn om door het oerwoud van de systeem-werkelijkheid te komen. Voorwaarde is wel dat er nog geen echte emotionele beschadiging is opgetreden bij de lezer-professional, de geïdentificeerde rebel. Ook bij (ernstige) beschadiging kan de landkaart goede diensten bewijzen, maar ik vraag mij af of de weg dan nog zonder hulp te bereizen is. In die zin is dit boek vooral een zelfhulpboek. En daar is niets mis mee, als zelfhulp voldoende is.
Van der Horst beschrijft dat de Rebel momenten/periodes van agitatie kan meemaken. De situatie is dermate (emotioneel) lastig geworden dat het zicht zelfs met behulp van een landkaart niet meer te ontwaren is. Het boek kan dan dienst doen als een ANWB-paddenstoel en helpen de juiste weg te vinden. Maar wat als een Rebel in deze omstandigheden onvoldoende rust en reflectievermogen heeft om nog op zoek te gaan naar een paddenstoel, wat als je van de weg af bent geraakt en in de modder muurvast bent komen te zitten?
Rebel met een Reden biedt een goed inzicht in de tocht die de professional kan gaan door de systeemwereld, het waarschuwt voor de gevaren die op de loer liggen en geeft richting aan hoe te handelen als de wegen onbegaanbaar dreigen te worden. Er is echter ook nog een andere werkelijkheid en die wordt in het boek amper genoemd. De idealen van de held zijn ergens ontstaan, zijn rugzak is ergens ingepakt. In die werkelijkheid, laten we het naar goed gebruik (volgens de socioloog Habermas) de leefwereld noemen, is de professional opgegroeid en gevormd. Zijn bagage (of het gebrek daaraan) is daar ontwikkeld en de problemen kunnen daar hun oorsprong hebben. Karakter, weerbaarheid en kwetsbaarheid, integriteit en loyaliteit, het kunnen omgaan met spanning, dit soort van zaken doen er zeer toe als het gaat over de manier waarop de professional zijn weg weet te vinden in het bolwerk van systemen waar hij of zij onderdeel is van gaan uitmaken.
Als het interne systeem van de Rebel op orde is en in balans, dan biedt dit boek een uitstekend inzicht in de weg die men moet gaan binnen de systeemwerkelijkheid van de organisaties die actief zijn in het semipublieke domein. En in die zin kan ik iedereen die in die contreien werkzaam is dit boek van harte aanbevelen. Als je echter echt in de kreukels zit, opgebrand bent en je energie is opgeraakt dan kun je er waarschijnlijk niet zoveel mee. Dan is een landkaart niet genoeg, maar een gids noodzakelijk.
Ik kan me voorstellen dat het boek goed gebruikt kan worden in opleidingen en trainingen die bedoeld zijn om professionals fit te houden. Het helpt om te zien hoe de afgrond eruit ziet, reikt inzichten aan die van nut zijn als je nog niet van de weg bent afgeraakt. Scenario’s inzichtelijk krijgen, inzicht verwerven in hoe het fout kan gaan met een professional (eventueel Rebel in wording) zou een vast onderdeel van de opleidingen in de sector moeten zijn. Zodat je op tijd weet wat je gaat meemaken en het je niet overkomt. En heb je voorlopig geen opleiding in het verschiet: neem een paar uurtjes voor jezelf en lees dit boek van Jos van der Horst. Het kan je veel ellende besparen!