Een wezenlijk kenmerk van non-profit organisaties de afgelopen 10, 20 jaar is dat ze in een continu en doorlopend veranderproces zitten. In de zorgwereld leidde de vermarkting van de zorg eind vorige eeuw tot een tsunami van grootscheepse veranderoperaties, waarbij concepten als relatiebeheer en marktonderzoek worden afgevuurd op professionals die tot voor kort dachten dat zij slechts goed zorg aan cliënten of patiënten moesten leveren. In de onderwijswereld wordt een constante druk op docenten uitgevoerd om mee te gaan in technologische vernieuwingen en tegelijkertijd het belang van de leerling of student te verdedigen die tegenwoordig gebukt gaat onder een variëteit aan rugzakjes en een spervuur aan technologische, afleidende prikkels.
In deze zee van verandergeweld staat de professional als eenzame dukdalf; de zorgverlener, de leerkracht die soms met verbazing de ene bezuinigingsgolf ziet worden afgelost door weer een ander verbetertraject. De markt heeft de afgelopen decennia talloze handboeken opgeleverd die managers en besturen helpen bij het uitvoeren van verandertrajecten. Maar er was nog niet een publicatie voor degene die die veranderingen behoort uit te voeren in zijn of haar dagelijks werk; de professional. Aan die schrijnende situatie komt nu een eind.
Jos van der Horst is een veranderkundige die al ruim 30 jaar is betrokken bij veranderprocessen van met name non-profitbedrijven. In zijn loopbaan ontmoette hij talloze professionals die moeite hadden met die veranderdrang van hun besturen en directies. Sommigen van hen beschouwden die aanstormende veranderretoriek als een bedreiging van hun professionele ambt en besloten om te rebelleren. Omdat zij meenden dat de veranderingen niet zouden leiden tot beter werk voor hun klanten of tot een betere organisatie.
Voor deze professionals schreef van der Horst zijn boek ‘Rebel met een reden, wanneer je als professional de hakken in het zand zet’ dat onlangs verscheen bij uitgeverij SWP. Vanuit vier archetypen van professionele rebellen, poogt de schrijver de lezer mee te nemen in een afwegingsmodel dat kan leiden tot de keuze van een van de vier typen, waarbij hij bij elk een serie overwegingen meegeeft die kunnen helpen, de rol van rebel professioneel uit te spelen.
Wat leert nu de lezer uit deze publicatie? Allereerst dat de notie van ‘professionele rebel’ nog niet zo’n eenduidig begrip is. De rebellen in Van der Horst boek zijn allen in elk geval nog coöperatief en handelen vanuit rationele en professionele overwegingen. Gemist wordt in elk geval de rebel die gewoon stomweg zonder verdere professionele overweging de hakken in het zand zet, OMDAT er een onwelgevallige verandering wordt opgedrongen. Ook miste ik de rebellensoort die vooral het management de indruk geeft mee te willen gaan in de verandering maar er ondertussen een dagtaak aan heeft om elk facet van die verandering te saboteren of te negeren. De rebellen die van der Horst ten tonele voert zijn wel allemaal erg goedwillende en rationele archetypen.
Daarnaast mist een beschouwing van de context van wat er doorgaans met professionele rebellen gebeurt. Immers de aanleiding die van der Horst als uitgangspunt neemt, veronderstelt dat wij zicht krijgen op de omvang van het probleem van de rebellie: gaat het hier om 50% van de professionals die zich rebel voelen of om 0,5%. De duiding van de rebel als eenzame Don Quichote die als een van de weinigen met open vizier stelling neemt, is natuurlijk niet welkom, maar veronderstel ik wel in 90% van de gevallen als realistisch. Als rebel in spe zou ik een duiding van mijn toekomstkansen als rebel niet overbodig hebben gevonden. Maar ik vermoed dat het met rebellen net zo is als met klokkenluiders: er is niet een eenduidige registratie vindbaar die aangeeft hoe het de klokkenluider zoal vergaat. Daarover lezen we in de krant slechts de meest schrijnende lotgevallen. Maar zijn er ook klokkenluiders die weer succesvol aan de slag konden? Ik had enkele interviews met geslaagde rebellen wel een mooie toevoeging gevonden.
Maar voor degene die daadwerkelijk zichzelf kan indelen tot een van de vier archetypes van rebellen in het boek, heeft de schrijver wel degelijk zinnige tips en aanwijzingen. Een daarvan komt eigenlijk wel in alle vier terug: slaap er een nachtje over en denk even goed na vooraleer je je rebelsheid gaat tentoonspreiden. En dat lijkt in het huidige ondernemersklimaat een gouden tip.
Strategisch adviseur en interim manager communicatie